Valkenburgerstraat

Valkenburgerstraat
Valkenburgerstraat op 28 april 2020
Geografische informatie
Locatie	Amsterdam
Stadsdeel	Amsterdam-Centrum
Wijk	Uilenburg (westkant) en Valkenburg (oostkant)
Begin	Foeliestraat
Eind	Mr. Visserplein
Postcode	1011
Algemene informatie
Openbaar vervoer	nachtbus

De Valkenburgerstraat is een straat in Amsterdam-Centrum.

Geschiedenis en ligging

De straat is vernoemd naar het eiland Valkenburg of Marken/Marcken dat omstreeks 1600 binnen de grenzen van Amsterdam kwam te liggen. Het eiland staat al vermeld op de kaart van Pieter Bast uit 1599 al was er toen nauwelijks bebouwing aanwezig. Op de kaart van Gerrit de Broen van midden 18e eeuw wordt melding gemaakt van een Markenstraat, die midden over het eiland voert. Midden 19e eeuw doet de naam Valkenburgerstraat ineens opgang, maar er wordt nog vermeld dat het op Marken ligt. Vanuit de straat lopen allerlei “gangen”. De herkomst van de naam Valkenburg is niet bekend. Mogelijk was het een gevelsteen van een voormalig huis of een scheepswerf. De straat begint vanaf midden jaren zestig van de 20e eeuw in het verlengde van de Foeliestraat (bij kruising Anne Frankstraat) en eindigt bij het Mr. Visserplein.

Gebouwen

Alle oorspronkelijke bebouwing en de daaropvolgende bouwtijden is in de loop der eeuwen verdwenen. Al eind 19e eeuw is er sprake van huisjesmelkers, die arme bewoners relatief veel huur laten betalen voor krotten. De straat ligt dan in de Jodenbuurt; bewoners zijn vanwege de armoe in dichtheid van bevolking gevoelig voor epidemieën. Om ziekten in toom te houden opende Amsterdam in 1891 in de Markengrachtschool een schoolkinderenbadhuis. In 1893 wordt de straat getroffen door een uitslaande brand bij de broodfabriek De Haan, waarbij meerdere huizen verloren gingen. Aan de straat stond eeuwenlang de synagoge der Broederschap Sjangerij Tsion.

De straat kende veel vieze, donkere gangetjes en steegjes, zo was ter hoogte van huisnummer 195 de Roode Leeuwengang, daar woonden ruim 300 Joden verdeeld over 39 1-kamerwoningen in mensonterende omstandigheden en slechte de hygiëne. Er was geen stromend water en riolering, men moest zijn emmer legen in de boldootwagen^[1].In 1926 zijn er grootscheepse saneringsplannen; de straat wordt een schandevlek van de stad genoemd. De gemeente wil 532 woningen onbewoonbaar verklaren.^[2] Er vindt in de jaren daarna sloop plaats; er ontstaan lege plekken tussen nog bewoonde krotten. In 1929 werd de synagoge gesloten en gesloopt. In de Tweede Wereldoorlog worden veel Joodse bewoners afgevoerd.

In 1926 zijn er grootscheepse saneringsplannen; de straat wordt een schandevlek van de stad genoemd. De gemeente wil 532 woningen onbewoonbaar verklaren.^[2] Er vindt in de jaren daarna sloop plaats; er ontstaan lege plekken tussen nog bewoonde krotten. In 1929 werd de synagoge gesloten en gesloopt. In de Tweede Wereldoorlog worden veel Joodse bewoners afgevoerd.

Vanaf 1952 komen er dreigende wolken over de straat te hangen. De gemeente heeft plannen de straat op te offeren voor een aan- en afvoerweg voor de IJtunnel. Er wordt een doorgaande route gecreëerd met de route Wibautstraat, Weesperstraat, Mr. Visserplein, Valkenburgerstraat, Foeliestraat en IJtunnel; een nieuwe sanering werd doorgevoerd. Tijdens de bouw van de tunnel moet de gemeente opnieuw een onteigeningsprocedure in gang zetten; er staan nog te veel panden in de weg om het verkeer vlot te kunnen laten doorstromen.^[3] De Valkenburgerstraat van de toekomst moet ongeveer 18 meter breed worden. Midden jaren tachtig werd er even over gedacht de Valkenburgerstraat verdiept aan te leggen tussen de tunnels aan begin en eind; het voorstel haalde het niet, al werd er tot in de jaren negentig over gesproken. Er bleef jarenlang een open wond in de binnenstad met als enige gebouw een politie- en brandweerbureau. Eind 1991 is dan eindelijk de kogel door de kerk; de zogenaamde Varastrook (Valkenburgerstraat en Rapenburgerstraat), ontstaan door demping van de Markengracht in 1968, zal bebouwd worden; er mag gebouwd worden volgens ontwerpen van Atelier PRO uit Den Haag. Toch zou het tot ongeveer 2000 duren voordat de straat een “normaal aanzien” zou krijgen.^[4] De Varastrook diende van 1977 tot 1988 tot onderbrenging van de rommelmarkt van het Waterlooplein toen daar gebouwd werd aan de Stopera.

Een opmerkelijk ensemble is een bouwblok van vijf woningen Valkenburgerstraat 202-210, gebouwd in 1877 staat het aan alle kanten omringd door stadsvernieuwing.

Kunst

Bij het politie- en brandweerbureau staat de Sirene van Nic Jonk. In een blind geveldeel op de hoek Anne Frankstraat bevindt zich het Gedenkteken De Leeuw van Cephas Stauthamer.