Winterkoning

Zie Frederik V van de Palts voor de kortstondige koning van Bohemen.

Winterkoning
IUCN-status: Niet bedreigd^[1] (2018)

Taxonomische indeling

Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Aves (Vogels)
Orde:	Passeriformes (Zangvogels)
Familie:	Troglodytidae (Winterkoningen)
Geslacht:	Troglodytes

Soort

Troglodytes troglodytes
(Linnaeus, 1758)

Verspreidingsgebied van de winterkoning

■ broedgebied (lichtgeel)

■ permanent leefgebied (donkergeel)

■ niet-broedgebied (oranje)

Afbeeldingen op

Wikimedia Commons

Winterkoning op

Wikispecies

Portaal

Biologie
Vogels

Zang winterkoning

(download·info)

Zang winterkoning

(download·info)

De winterkoning of vaak het winterkoninkje (Troglodytes troglodytes, Synoniem (dierkunde): Nannus troglodytes) is de enige winterkoningsoort die voorkomt in de Oude Wereld (Azië, Europa en Noord-Afrika). Het is een kleine, insectenetende vogel met een opvallend luide zang.

Kenmerken

Het is een klein gedrongen, zandbruin vogeltje met een opgewipt staartje. De lichaamslengte bedraagt 9 tot 10 cm.^[2]. Zijn zang is helder, met vibrerende scherpe trillers.

Leefwijze

Winterkoninkjes eten voornamelijk insecten en spinnen.

Voortplanting

Ze kunnen tot drie nesten per jaar hebben, met vijf à acht jongen per nest. Deze nesten worden in het voorjaar door het mannetje gemaakt, in heggen, struiken en takkenbossen op een hoogte van ongeveer een meter boven de grond. Hij maakt er meestal ook meerdere per territorium.

Verspreiding en leefgebied

Winterkoninkjes behoren tot een familie waarvan alle andere soorten uitsluitend in Amerika voorkomen. De (gewone) winterkoning komt voor in grote delen van Noord-Amerika en verder in Europa (inclusief IJsland), Azië en Noord-Afrika. Binnen dit gebied worden 28 ondersoorten onderscheiden.^[3]. In 2020 werd voorgesteld^[4] de taxa Troglodytes/Nannus (troglodytes) kabylorum en juniperi als soorten af te splitsen.

De soort telt 28 ondersoorten:

T. t. islandicus: IJsland
T. t. borealis: Faeröereilanden
T. t. zetlandicus: Shetlandeilanden
T. t. fridariensis: Fair Isle bezuiden de Shetlandeilanden
T. t. hirtensis: Saint Kilda ( buitenste Hebriden nabij westelijk Schotland)
T. t. hebridensis: buitenste Hebriden behalve Saint Kilda
T. t. indigenus: Ierland en Brittannië
T. t. troglodytes: grootste gedeelte van het Europese vasteland
T. (t.) kabylorum of Nannus kabylorum (Maghrebwinterkoning): noordwestelijk Afrika, Balearen en zuidelijk Spanje
T. t. koenigi: Corsica en Sardinië
T. (t.) juniperi of Nannus juniperi (Cyrenaicawinterkoning): noordoostelijk Libië
T. t. cypriotes: van Cyprus, westelijk en zuidelijk Turkije tot noordelijk Israël
T. t. hyrcanus: Krim, noordelijk Turkije, Kaukasus en noordelijk en westelijk Iran
T. t. tianschanicus: van noordoostelijk Afghanistan tot de bergen van Centraal-Azië
T. t. subpallidus: van noordoostelijk Iran tot zuidelijk Oezbekistan en noordwestelijk Afghanistan
T. t. magrathi: zuidoostelijk Afghanistan en westelijk Pakistan
T. t. neglectus: westelijke Himalaya
T. t. nipalensis: centrale en oostelijke Himalaya
T. t. idius: noordelijk deel van Centraal-China
T. t. szetschuanus: westelijk deel van Centraal-China
T. t. talifuensis: zuidelijk China en noordoostelijk Myanmar
T. t. dauricus: zuidoostelijk Siberië, noordoostelijk China, Korea en het eiland Tsushima
T. t. pallescens: Kamtsjatka en de Komandorski-eilanden
T. t. kurilensis: noordelijke Koerilen
T. t. fumigatus: zuidelijke Koerilen, Sachalin en Japan
T. t. mosukei: Izu-eilanden
T. t. ogawae: Yakushima en Tanegashima
T. t. taivanus: Taiwan

De winterkoning heeft zich aangepast aan zowel bosrijke als open gebieden, zoals boomloze eilanden. Verder broedt de vogel in parken en tuinen. Belangrijk is dat zich ergens dichte struwelen bevinden, zoals heggen, braamstruiken of dichte vegetaties bij water. De winterkoning is in Nederland en België een van de meest algemene vogelsoorten.^[5]

Status

De winterkoning heeft een groot verspreidingsgebied en daardoor is de kans op de status kwetsbaar (voor uitsterven) uiterst gering. De grootte van de populatie werd in 2015 geschat op 215 tot 380 miljoen individuen en dit aantal neemt toe. Om deze redenen staat de winterkoning als niet bedreigd op de Rode Lijst van de IUCN.^[1]

Volksnamen

De vogel heeft meer dan zestig vaak streekgebonden volksnamen. De Friese naam is tomke, wat in het Nederlands klein duimpje betekent. In Noord- en Zuid-Holland werd de vogel klein jantje genoemd. Een Vlaamse volksnaam is poverke.^[6]

Galerij

De sluiper
(1869), John Gerrard Keulemans
Winterkoning (T. t. fumigatus, de ondersoort van de Zuid-Koerilen, Sachalin en Japan)

Video

Winterkoning op Texel

Externe links

SoortenBank.nl beschrijving, afbeeldingen en geluid
Kaarten met waarnemingen:

België
Nederland
wereldwijd

Winterkoning in Onze vogels in huis en tuin (deel 1) van J.G. Keulemans (1869) op de Nederlandstalige Wikisource. (Keulemans noemt deze soort "sluiper" (Troglodytes europaeus). Het goudhaantje Regulus regulus noemt hij "winterkoningje").
Winterkoning op de website van Sovon, met o.a. verspreiding en trends.

Voetnoten

↑ ^a ^b (en) Winterkoning op de IUCN Red List of Threatened Species.
↑ Charlotte Uhlenbroek (2008) – Animal Life, Tirion Uitgevers BV, Baarn. ISBN 978-90-5210-774-5
↑ Gill, F. & D. Donsker (Eds). (2013). IOC World Bird List (v 3.4).
↑ Albrecht et al. (2020) Phylogeny of the Eurasian Wren Nannus troglodytes^{[dode link]}
↑ Svensson, L. et al., 2010. ANWB Vogelgids van Europa, Tirion, Baarn. ISBN 978 90 18 03080 3
↑ Blok, H. & ter Stege, H.. 1995. De Nederlandse vogelnamen en hun betekenis. ISBN 90 9008646 3.