Andon Zako Çajupi

Data i miejsce urodzenia

27 marca 1866
Sheper (Imperium Osmańskie)

Narodowość

albańska

Język

albański

Alma Mater

Uniwersytet Genewski

Dziedzina sztuki

dramat

Ważne dzieła

Baba Tomorri

Multimedia w Wikimedia Commons

Andon Zako Çajupi (ur. 27 marca 1866 w Sheper, w Górnej Zagorii, zm. 11 lipca 1930 w Heliopolis, w Egipcie^[1]) – albański pisarz i dramaturg, działacz narodowy, prawnik.

Życiorys

Był synem zamożnego kupca tytoniowego – Harito Çako. W wieku 15 lat przeniósł się wraz z rodziną do Egiptu, gdzie przez pięć lat uczył się w liceum św. Katarzyny, prowadzonym przez francuskich lazarystów w Aleksandrii^[2]. Po ukończeniu szkoły w 1887 powrócił na krótko do rodzinnej wsi Sheper, a następnie wyjechał do Genewy. Ukończył studia na miejscowym uniwersytecie i w 1892 uzyskał doktorat z prawa^[2]. W 1894 roku po śmierci żony Evgjenii powrócił do Egiptu, gdzie pracował jako adwokat. W 1898 opublikował serię artykułów poświęconą kwestii alfabetu albańskiego w wydawanym w Bukareszcie czasopisma Shqiperia^[3].

W 1919 roku występując w imieniu albańskiego stowarzyszenia Vëllazëria (Braterstwo), działającego w Kairze wysłał memorandum na Konferencję Pokojową w Paryżu, domagając się w nim zachowania integralności ziem zamieszkanych przez Albańczyków. W 1920 roku założył Shoqeria e Miqve (Towarzystwo Przyjaciół), które w 1928 roku sprzeciwiło się proklamowaniu monarchii w Albanii.

Także w Genewie powstały jego pierwsze dramaty, w tym wystawiana do dzisiaj komedia Pas vdekjes (Po śmierci). W swoich utworach krytycznie oceniał zwyczaje i tradycje społeczeństwa patriarchalnego. Jest uznawany za jednego z najbardziej znanych pisarzy albańskiego Odrodzenia Narodowego (Rilindja Kombetare)^[2]. Jeden z utworów – wydaną w 1908 roku tragedię Burri i dheut poświęcił postaci Skanderbega. Dramat Katërmbëdhjetë vjeç dhëndër (Czternastoletni pan młody) pozostał w rękopisie i został wydany po śmierci Çajupiego^[2].

W 1922 wydał antologię poezji włoskiej. Rita Petro w książce Vrima przedstawiła Çajupiego jako pioniera albańskiej poezji erotycznej^[4]. Był tłumaczem bajek La Fontaine'a na język albański (ukazały się w 1921)^[5].

Zmarł w Egipcie, w 1958 jego szczątki przeniesiono do Albanii. Jego imieniem nazwano teatr, działający w Korczy oraz gimnazja w Tiranie i w Prisztinie. Imię Çajupiego nosi jedna z ulic w Kamzie i w południowo-zachodniej części Tirany. W 1966 Marianthi Xhako nakręciła film dokumentalny Çajupi.

W życiu prywatnym był żonaty (żona Evgjenia zm. 1892), miał syna (Stefan)^[6].

Dzieła

Baba Tomorri (Ojciec Tomorr, Kair 1902)
Dhjata e vjetër e shfaqur, znane też jako: Baba Musa lakuriqë (satyra)
Burri i dheut (Boży mąż, tragedia, 1908)
Pas vdekjes (Po śmierci, wydane pośmiertnie w 1937, komedia)
Vepra dramaturgjike (Tirana, 2001)
Vepra letrare : Baba Tomorri; Poezi të ndryshme; Baba Musa lakuriq... etj. (Tirana, 2001)

Przypisy

↑ Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History.. I.B. Tauris: 2013, s. 69. ISBN 978-1-78076-431-3.
↑ ^a ^b ^c ^d Fjalor Enciklopedik Shqiptar, vol. 1. Tirana: 2008, s. 370-372. (alb.).
↑ Tomor Osmani. Shtypi shqiptar për njësimin e alfabetit të shqipes (1888-1908). „Studime Filologjike”. 1-2, s. 66, 2009.
↑ Penisi i Andon Zako Çajupi apo Vrima e Rita Petros?
↑ Perkujtojme rilindasin Andon Zako Cajupi. = 2019-10-07 [online], gazetavatra.com (alb.).
↑ Josif Papagjoni: Enciklopedi. Teatri & Kinematografia Shqiptare. Tirana: Toena, 2009, s. 47-48. ISBN 978-99943-1-456-0. (alb.).

Bibliografia

Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History.. I.B. Tauris: 2013, s. 69. ISBN 978-1-78076-431-3.
Gjergji Zheji: Andon Zako-Çajupi: Jeta dhe veprat. Tirana: 1969. (alb.).
Andon Zako Cajupi. = 2021-09-07 [online], albanianliterature.net [zarchiwizowane z adresu 2015-07-17] (alb.).