Cerkiew Świętych Borysa i Gleba w Grodnie

cerkiew Świętych Borysa i Gleba

Каложская царква, Царква Св. Барыса і Глеба

410Г000004

cerkiew parafialna

Widok od północy

Państwo

Białoruś

Obwód

grodzieński

Miejscowość

Grodno

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Rosyjski Kościół Prawosławny
(Egzarchat Białoruski)

Eparchia

grodzieńska i wołkowyska

Wezwanie

Świętych Borysa i Gleba

Wspomnienie liturgiczne

24 lipca/6 sierpnia

Historia

Data zakończenia budowy	I poł. XII wieku
Data poświęcenia	1839

Data zamknięcia	1853; po 1939
Aktualne przeznaczenie	czynna świątynia prawosławna

Data reaktywacji	II poł. XIX w.; 1991

Dane świątyni
Plan cerkwi z 1852 r.
Świątynia • materiał bud.	• kamień, cegła, drewno

Położenie na mapie Grodna

Położenie na mapie Białorusi

Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego

53°40′42,2″N 23°49′07,3″E/53,678389 23,818694

Multimedia w Wikimedia Commons

Strona internetowa

Cerkiew Świętych Borysa i Gleba^[1] (biał. Царква Св. Барыса і Глеба) – najstarsza cerkiew prawosławna w Grodnie, w jurysdykcji eparchii grodzieńskiej i wołkowyskiej Egzarchatu Białoruskiego. Jedyny zachowany zabytek architektury staroruskiej sprzed najazdu mongolskiego na zachodniej Białorusi. Świątynia parafialna (w dekanacie grodzieńskim).

Historia

Cerkiew została zbudowana na Kołoży przy ujściu Horodniczanki do Niemna przez księcia Wsiewołoda Dawidowicza. Jej patronowie Borys i Gleb byli równocześnie patronami jego dwóch synów^[2]. Jest to jedna z najstarszych zachowanych prawosławnych świątyń w Europie północnej. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1138. Była wielokrotnie niszczona i odbudowywana. Była odnawiana na początku XVI wieku przez Bogdana Bogutowicza. Prawdopodobnie w XVI w. powstał przy niej prawosławny monaster Świętych Borysa i Gleba. W 1635 obiekt został przejęty przez unitów, zaś w 1697 powstał przy nim klasztor bazyliański^[2].

W 1839 na mocy postanowień synodu połockiego przestał istnieć Kościół unicki na ziemiach białoruskich i litewskich. Położone na tym obszarze monastery zostały przemianowane na męskie prawosławne wspólnoty mnisze. W takich okolicznościach doszło do reaktywacji monasteru Świętych Borysa i Gleba^[3]. W 1853 w wyniku osunięcia się skarpy niemeńskiej zawaliły się południowa ściana i apsyda. Na wniosek metropolity wileńskiego i litewskiego Józefa cerkiew została zamknięta dla celów kultowych, a jej wyposażenie przeniesione do innej świątyni. Również monaster zmienił swoją siedzibę, przenosząc się w 1854 do zarekwirowanego przez władze carskie budynku klasztoru bernardynek^[2]. Uszkodzona cerkiew została zabezpieczona i odremontowana z funduszy wydzielonych przez cara Aleksandra II^[2].

W 1948 władze radzieckie urządziły w budynku cerkiewnym muzeum. Przywrócenie obiektowi funkcji kultowych nastąpiło w 1991^[4].

Architektura

Była to halowa budowla trójnawowa o trzech absydach, wzniesiona z cegły z dodatkiem kamienia oraz posiadająca dekorację w postaci barwnych ceramicznych plakiet, układanych w krzyże na zewnętrznych ścianach. Wewnątrz stosowano specjalne naczynia, które umieszczane w ścianach i sklepieniach doskonaliły akustykę świątyni^[5].

Przypisy

↑ Polski egzonim przyjęty na 125. posiedzeniu KSNG.
↑ ^a ^b ^c ^d Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 184. ISBN 978-83-7431-127-4.
↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 30. ISBN 978-83-7431-127-4.
↑ Informacje o cerkwi na stronie eparchii grodzieńskiej i wołkowyskiej
↑ Tadeusz Chrzanowski „Kresy, czyli obszar tęsknot”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2010, s. 138