Cerkiew Opieki Matki Bożej w Hańczowej

Cerkiew Opieki Matki Bożej

251/ZN z dnia 28.10.1961.
cerkiew parafialna
Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Hańczowa
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	przemysko-gorlicka
Wezwanie	Opieki Matki Bożej
Wspomnienie liturgiczne	1/14 października
Historia Data zakończenia budowy XIX w. Data poświęcenia XIX w. Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna Poprzednie wyznanie katolickie
Dane świątyni Styl zachodniołemkowski Świątynia • materiał bud. • liczba wiernych • drewno, blacha miedziana 100 osób Wieża kościelna • liczba wież 3 Kopuła • liczba kopuł 3 Liczba ikonostasów 1 Ołtarz • liczba ołtarzy 3
Położenie na mapie gminy Uście Gorlickie Hańczowa, cerkiew
Położenie na mapie Polski Hańczowa, cerkiew
Położenie na mapie województwa małopolskiego Hańczowa, cerkiew
Położenie na mapie powiatu gorlickiego Hańczowa, cerkiew
49°28′29,6″N 21°09′38,6″E/49,474889 21,160722
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Cerkiew pod wezwaniem Opieki Matki Bożej – prawosławna cerkiew parafialna w Hańczowej. Należy do dekanatu Krynica diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Drewniana, XIX-wieczna cerkiew łemkowska; położona na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej^[1].

Obok cerkwi granitowy krzyż, postawiony na pamiątkę tysiąclecia chrztu Rusi (988–1988). Na ścianie cerkwi brązowa tablica pamiątkowa z dwujęzycznym napisem, poświęcona wypędzonym z Łemkowszczyzny; zawieszona w 50. rocznicę akcji „Wisła” (1947–1997).

Historia

Cerkiew w Hańczowej istniała już w XVII w. Niektóre źródła podają, że jej prezbiterium powstało w 1644^[2]. Obecny obiekt został wzniesiony w I połowie XIX stulecia na miejscu pierwotnej świątyni. Być może sama wieża jest starsza i pochodzi z XVIII w.^[3] Obiekt gruntownie odnawiany w 1871 oraz w latach 1960–1968. Ostatnie rozległe prace konserwatorskie i remontowe zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz prowadzone były w latach 1989–2012.

Do przeprowadzenia w 1947 akcji „Wisła” była to cerkiew greckokatolicka, następnie w latach 1947–1958 służyła wiernym obrządku łacińskiego. Mimo tego postępowała jej dewastacja i w 1956 została podjęta decyzja o jej rozbiórce i wywiezieniu wyposażenia do składnicy ikon w Łańcucie. Cerkiew uratował powrót kilku rodzin wysiedlonych w 1947, których członkowie własnymi siłami wyremontowali ją, oraz powołanie w Hańczowej parafii prawosławnej. Mieszkańcy Hańczowej odnowili cerkiew w jedyny możliwy dla nich sposób, wymieniając przegniłe drewno i zabezpieczając dach. Polichromie zostały odrestaurowane dopiero po 1989. W 1958 cerkiew zaczęła na nowo pełnić funkcje liturgiczne. Jest to jedna z lepiej odrestaurowanych w Polsce cerkwi typu łemkowskiego.

• 
  Elewacja południowa
• 
  Wnętrze
• 
  Widok od strony wschodniej

Architektura

Cerkiew w Hańczowej zaliczana jest do młodszego wariantu typu północno-zachodniego drewnianych cerkwi łemkowskich^[3]. Jest trójdzielna, składa się z nawy, prezbiterium oraz wieży z kruchtą. Prezbiterium i nawa wzniesione w konstrukcji zrębowej, wieża – w konstrukcji słupowo-ramowej. Prezbiterium wydłużone, zamknięte trójbocznie, z zakrystią w zamknięciu. Wieża o ścianach pochyłych, z nadwieszoną izbicą, słupy nośne ujmują babiniec. Ściany nawy, prezbiterium i wieży pobite gontem, izbica wieży szalowana pionowo deskami. Dachy kryte blachą: nad nawą namiotowy, nad zachodnią częścią prezbiterium dwuspadowy, przechodzący w namiotowy, wielopołaciowy, oba w dolnej części łamane małymi uskokami; na wieży dach namiotowy z połaciami lokalnie wygiętymi nad tarczami zegarowymi w górnych częściach ścian izbicy; nad częścią babińca i nad kruchtą dachy dwuspadowe. Zwieńczenia wieży, nawy i prezbiterium podobne, w formie baniastych hełmów z pozornymi latarniami. Obiekt otacza współcześnie wykonane ogrodzenie, w które wkomponowano oryginalną dziewiętnastowieczną bramę wejściową.

Nakryte płaskimi stropami wnętrze jest bogato zdobione polichromią figuralną i ornamentalną, wykonaną przez Antoniego, Michała i Zygmunta Bogdańskich pod koniec XIX w. Na stropach sceny, przedstawiające Przemienienie Pańskie (w nawie), Matkę Boską z Dzieciątkiem (pod wieżą) oraz Wypędzenie kupców ze świątyni (w przedsionku). Na ścianach nawy naprzeciw siebie wymalowane postacie świętych: Cyryla i Metodego, Włodzimierza i Olgi oraz Heleny i Konstantyna. W cerkwi zachowała się znaczna ilość oryginalnego wyposażenia z przełomu XVIII i XIX w., w tym ikonostas być może jeszcze z XVIII w. W prezbiterium barokowy ołtarz główny. W nawie dwa ołtarze boczne, z których w lewym umieszczony jest obraz Zdjęcie z krzyża, zaś w prawym – Opieka Bogurodzicy.

Konserwacja ikonostasu została przeprowadzona po raz pierwszy w 1972 na miejscu w Hańczowej. Niestety, konserwacja została przeprowadzona w sposób nieprofesjonalny, co spowodowało powolne niszczenie ikonostasu. W związku z tym w latach 2006–2010 w pracowni konserwatorskiej w Nowym Sączu odrestaurowany został ponownie cały ikonostas. Po upadku PRL na terenie cerkwi miały miejsce dalsze prace konserwatorskie. M. in. do 2011 zostały odrestaurowane wszystkie polichromie (przedsionek, nawa główna) z wyjątkiem znajdujących się w prezbiterium.

• 
  Tablica pamiątkowa akcji „Wisła”
• 
  2007, przed remontem
• 
  Krzyż tysiąclecia chrztu Rusi

Na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego cerkiew stała się wyłączną własnością tego Kościoła^[4].

Cerkiew została wpisana do rejestru zabytków 28 października 1961 pod nr 251/ZN^[5].

Przypisy

Bibliografia

• Brykowski Ryszard: Łemkowska drewniana architektura cerkiewna w Polsce, na Słowacji i Rusi Zakarpackiej, Zakład narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1986, ISBN 83-04-01989-2;
• PawełP. Kutaś PawełP., Zabytki architektury drewnianej powiatu gorlickiego, Zakrzów: Wydawnictwo PROMO, 2013, ISBN 978-83-60941-46-1, OCLC 922261638 . Brak numerów stron w książce
• Cerkiew w serwisie dziedzictwo.ekai.pl
• Cerkiew w serwisie beskidniski.pl