Chaos (mitologia)

Ten artykuł od 2019-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Chaos (gr. Χάος Cháos, łac. Chaos) – w mitologii greckiej uosobienie pierwotnego (stanu przed uporządkowaniem elementów wszechświata)^[1].

Był pierwotnym stanem egzystencji, z którego pochodzili pierwsi bogowie (Ziemia i Niebo). Składał się z połączenia pierwiastków uważanych przez starożytnych Greków za podstawę świata: ziemi, wody, ognia i powietrza^{[potrzebny przypis]}. Według niektórych tłumaczeń pochodził z niego Ereb i Nyks, Dzień (Hemera) i Eter^[1].

Chaos posiadał trzy cechy charakterystyczne:

był bezdenną przepaścią, do której wszystko bezustannie spada; jest przeciwstawnością wobec ziemi o stabilnym podłożu;
był miejscem bez ustalonych kierunków, gdzie wszystko rozpada się na różne strony;
był sferą rozdzielającą niebo i ziemię, z chaosem pozostałym między nimi.

Teogonia

Według Teogonii Hezjoda Chaos był nicością, z której powstały pierwsze istoty. Były nimi: Gaja (ziemia), Tartar (świat podziemny), Nyks (ciemność nieba), Ereb (ciemność świata podziemnego) i Eros (miłość seksualna). Z tych bytów i z pierwszej generacji istot przez nie stworzonych Hezjod wywodzi bóstwa związane z każdym elementem świata znanego wczesnym Grekom, począwszy od elementów pierwotnych – Ziemi (Gaja), gwiezdnego nieba (Uranos) i morza (Pontos).

Teogonia wskazuje na dwie możliwości powstania życia: podział (pomiędzy Gają i Nyks) oraz narodziny w wyniku stosunku seksualnego. Po Gai niemal wszystkie bóstwa powstałe przez podział są istotami negatywnymi (Śmierć, Cierpienie, Sarkazm, Oszustwo) i w większości powstały z bogini Nyks. Odtąd rozmnażanie oparte na dwóch istotach (kobiecie i mężczyźnie) ukazane jest jako właściwy, boski porządek i wytłumaczenie ludzkich zwyczajów.

Pierwotny chaos

W kosmologii starożytnych Greków Chaos był pierwszą rzeczą, jaka istniała, i źródłem, z którego wyłoniły się wszystkie obecnie istniejące rzeczy. Według Hezjoda i na podstawie greckich mitów Chaos był rozległą pustką, z której powstała pierwsza bogini – Gaja. W mitach Pelazgów, Eurynome („bogini wszystkiego”) powstała z Chaosu i stworzyła z niego kosmos. Orficy nazywali chaos „Łonem Ciemności”, z którego powstało Kosmiczne Jajo zawierające w sobie świat.

Ideę chaosu można także odnaleźć w Mezopotamii i w towarzyszącym Tiamat Smoku Chaosu, z którego rozczłonkowanego ciała powstał świat^[2].

Opisy chaosu są częściowo podobne do opisu pierwotnej Ziemi w biblijnej Księdze Rodzaju.

Pierwotny Chaos przez filozofów takich jak Heraklit i orfików był uważany za podstawę świata, co stanowi poglądy przeciwne platonizmowi. Prawdopodobnie Chaos miał na myśli Arystoteles, gdy kształtował swą teorię pierwotnej materii, w próbie połączenia platonizmu z filozofią przedsokratejską i z naturalizmem. Idea ta stała się następnie podstawą alchemii.

Niektóre sekty gnostyckie utożsamiały go z pierwotnym Abraxasem, czyli stanem pierwotnym, z którego powstało wszystko, co znamy – w tym sam Bóg^{[potrzebny przypis]}.