Jeżogłówka

Jeżogłówka gałęzista

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

pałkowate

Rodzaj

jeżogłówka

Nazwa systematyczna

Sparganium L.
Sp. Pl. 971. 1 Mai 1753

Typ nomenklatoryczny

Sparganium erectum Linnaeus^[3]

Multimedia w Wikimedia Commons

Jeżogłówka (Sparganium L.) – rodzaj roślin jednoliściennych zaliczany w niektórych systemach klasyfikacyjnych (m.in. system Cronquista z 1981, system Reveala z lat 1994–1999 i 2007) do monotypowej rodziny jeżogłówkowatych (Sparganiaceae). W ujęciu Angiosperm Phylogeny Website i według systemu APG IV z 2016 rodzaj włączany jest do rodziny pałkowatych (Typhaceae). Obejmuje w zależności od ujęcia 19^[4] do 21 gatunków^[5]. Rośliny te występują głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej^[5]. Związane są z brzegami wód.

Zasięg geograficzny

Jeżogłówki występują głównie w północnej części strefy umiarkowanej na półkuli północnej, część gatunków ma zasięg okołobiegunowy. Największe zróżnicowanie występuje we wschodniej Azji i w Ameryce Północnej. Nieliczne gatunki występują na południu w Meksyku i na wyspach Oceanu Spokojnego sięgając po Nową Zelandię^[6]. W Europie obecnych jest 7 gatunków^[7]. W Polsce rosną cztery gatunki, jeden podgatunek podnoszony w niektórych ujęciach do rangi gatunku i mieszaniec^[8].

Gatunki flory Polski^[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[5]

jeżogłówka gałęzista Sparganium erectum L. em. Rchb. s.s.
jeżogłówka najmniejsza Sparganium natans L.
jeżogłówka pojedyncza Sparganium emersum Rehmann
jeżogłówka pokrewna Sparganium angustifolium F. Michx.
jeżogłówka różnolistna Sparganium ×diversifolium Graebn. ≡ Sparganium × splendens Meinsh.
jeżogłówka zapoznana Sparganium neglectum Beeby ≡ Sparganium erectum subsp. neglectum (Beeby) K.Richt.

Morfologia

Pokrój: Byliny zielne, zanurzone lub bagienne, nierzadko z częścią liści zanurzonych lub pływających na powierzchni i częścią liści wzniesionych nad powierzchnię wody. Wznoszące się lub unoszące w wodzie łodygi wyrastają z pełzającego kłącza^[6]^[9].
Liście: Bifacjalne, równowąskie, płasko rozpostarte lub zgięte wzdłuż, z kilem, zwykle gąbczaste, równolegle unerwione, całobrzegie^[6]^[9].
Kwiaty: Drobne, jednopłciowe, krótkoszypułkowe, zebrane w złożone, kuliste kwiatostany. Drobnych, łuskowatych listków okwiatu jest 1–6 w kwiatach męskich i 3–4 w kwiatach żeńskich. Pręcików jest od 1 do 8. Słupek górny, zwykle z jednego owocolistka rzadziej z 2 lub 3 (słupek synkarpiczny). W owocolistku (owocolistkach) zalążek jest pojedynczy^[6]^[9].
Owoce: Suche, z trwałym okwiatem i szypułką, często też z zachowanym słupkiem i znamieniem. Morfologia dojrzałych owoców odgrywa istotną rolę taksonomiczną^[9]^[6].

Biologia i ekologia

Kwiaty są bezwonne i wiatropylne, rzadziej zapylane są przez bzygowate^[7]. Kwitnienie przypada na okres od późnej wiosny do końca lata, jest krótsze u roślin występujących na wyższych szerokościach północnych i na wyższych wysokościach. Owoce dojrzewają późnym latem i jesienią^[6]. Są istotnym składnikiem diety kaczkowatych jesienią i wczesną zimą^[7]. Liczba chromosomów n = 15^[6].

Systematyka

Pozycja i podział rodziny według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj jeżogłówka włączany jest do rodziny pałkowatych (Typhaceae). Rodzina ta stanowi grupę siostrzaną dla rodziny bromeliowatych Bromeliaceae, wraz z którymi tworzy klad bazalny rzędu wiechlinowców (Poales)^[2].

Pozycja w systemie Reveala (1994–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa komelinowe (Commelinidae Takht.), nadrząd Typhanae Thorne ex Reveal, rząd pałkowce (Typhales Dumort.), rodzina jeżogłówkowate (Sparganiaceae F. Rudolphi)^[10].

Wykaz gatunków^[5]

Sparganium americanum Nutt.
Sparganium androcladum (Engelm.) Morong
Sparganium angustifolium Michx. – jeżogłówka pokrewna
Sparganium confertum Y.D.Chen
Sparganium emersum Rehmann – jeżogłówka pojedyncza
Sparganium erectum L. – jeżogłówka gałęzista
Sparganium eurycarpum Engelm.
Sparganium fallax Graebn.
Sparganium fluctuans (Engelm.) B.L.Rob.
Sparganium glomeratum (Laest. ex Beurl.) Beurl.
Sparganium gramineum Georgi
Sparganium hyperboreum Laest. ex Beurl.
Sparganium japonicum Rothert
Sparganium kawakamii H.Hara
Sparganium limosum Y.D.Chen
Sparganium × longifolium Turcz. ex Ledeb.
Sparganium natans L. – jeżogłówka najmniejsza
Sparganium × oligocarpon Ångstr.
Sparganium probatovae Tzvelev
Sparganium rothertii Tzvelev
Sparganium × speirocephalum Neuman
Sparganium × splendens Meinsh.
Sparganium stoloniferum (Buch.-Ham. ex Graebn.) Buch.-Ham. ex Juz.
Sparganium subglobosum Morong
Sparganium yunnanense Y.D.Chen

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-10-25] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-06-13].
↑ Sparganium. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-11-04]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Sparganium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-12].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Sparganium. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-11-04]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 871, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 170, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, London: Elsevier, 2010, s. 231. ISBN 978-0-12-374380-0.
↑ Crescent Bloom: Sparganiaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-04]. (ang.).