Marchew
 Marchew zwyczajna | |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | eukarionty | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||||
| Klasa | Magnoliopsida | ||||
| Nadrząd | astropodobne | ||||
| Rząd | selerowce | ||||
| Rodzina | selerowate | ||||
| Rodzaj | marchew | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Daucus L. Sp. Pl. 242. 1 Mai 1753 | |||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
| Daucus carota L.[3] | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
Marchew (Daucus L. 1753) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych. Rodzaj liczy w zależności od ujęcia 44[5]–45[4] lub 60 gatunków[6]. W tym drugim wypadku włączane są tu m.in. rodzaje: Agrocharis, Margotia, Melanoselinum, Pseudorlaya, Turgenia[5]. Rośliny te występują na wszystkich kontynentach, ale centrum zróżnicowania stanowi Europa, południowo-zachodnia i środkowa Azja[7][5], zwłaszcza obszar śródziemnomorski[8]. W Polsce rośnie dziko podgatunek typowy marchwi zwyczajnej D. carota subsp. carota i w uprawie marchew zwyczajna jadalna D. carota subsp. sativus. Uprawiana i przejściowo dziczejąca jest poza tym także marchew złocista D. aureus[9].
Ważną rośliną użytkową jest marchew zwyczajna D. carota. Jej podgatunek typowy (subsp. carota) rosnący także w Europie uznawany jest za trujący. Podgatunek jadalny (subsp. sativus) udomowiony został w Afganistanie[5]. Roślina spożywana jest jako warzywo na surowo i przetworzona, także stosowana jest do wyrobu ciast[5]. Jadane są korzenie, które w popularnych współcześnie odmianach mają kolor pomarańczowy, a dawnej i w mniej popularnych odmianach lub w różnych regionach uprawiane są rośliny o korzeniach barwy żółtej, białej lub ciemnoczerwonej (te ostatnie są szczególnie popularne np. w Indiach)[7]. Roślina wykorzystywana jest także jako pastewna. Korzenie po upieczeniu wykorzystywane były jako substytut kawy. Olejek uzyskiwany z owoców używany jest do aromatyzowania likierów i w kosmetyce[5].
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny zielne osiągające ponad 1 m wysokości[7]. Łodygi zwykle rozgałęziające się, nagie lub owłosione[8]. Korzeń wrzecionowaty[10]. Oryginalny pokrój ma D. decipiens z Madery i Azorów o łodydze pachykaulicznej (słabo rozgałęzionej i gruboszowatej) osiągającej 3 m wysokości[5].
- Liście
- Skrętoległe[8], dolne ogonkowe, górne o coraz krótszych ogonkach i w końcu siedzące, o zmniejszającej się blaszce[11]. 2- i 3-krotnie pierzaste[7]. Pochwa liściowa i liście miękko owłosione[11][7]. Liście dwu-, trzy-[7] lub wielokrotnie[10] pierzasto złożone, przy czym końcowe odcinki liści wąskie i drobne[10][11].
- Kwiaty
- Zebrane w baldachy złożone. Pokrywy i czasem pokrywki trójwrębne lub pierzasto dzielne[10], rzadko całobrzegie, zwykle liczne[11]. Kielich drobny, ze słabo widocznymi ząbkami działek lub brak ich zupełnie[7][10]. Płatki korony białe, żółtawe lub różowe[10], odwrotnie jajowate, wycięte na końcach, w kwiatach brzeżnych płatki zwykle nieco większe od tych znajdujących się wewnątrz baldachów i skierowanych do jego wnętrza[10]. Pręciki w liczbie 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Słupki dwa[7] o szyjkach dłuższych od stożkowatego krążka miodnikowego[10].
- Owoce
- Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki[7], wydłużone, elipsoidalne lub jajowate[10], spłaszczone lub walcowate[11][7]. Opatrzone są 5 żebrami z rzędami szczecinek i kolców[10].
Biologia i ekologia
Najczęściej rośliny dwuletnie, rzadziej jednoroczne i byliny[10]. D. decipiens jest hepaksantem[5]. Kwiaty zapylane są zwykle przez muchówki[7]. Rośliny te w naturze zasiedlają łąki, murawy, suche i skaliste zbocza, także klify na wybrzeżach morskich[7].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
W obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae rodzaj klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae, plemienia Scandiceae i podplemienia Daucinae[12].
- Daucus aleppicus J.Thiébaut
- Daucus aureus Desf. – marchew złocista
- Daucus bicolor Sm.
- Daucus biseriatus Murb.
- Daucus broteri Ten.
- Daucus carota L. – marchew zwyczajna
- Daucus conchitae Greuter
- Daucus crinitus Desf.
- Daucus decipiens (Schrad. & J.C.Wendl.) Spalik, Wojew., Banasiak & Reduron
- Daucus della-cellae (Asch. & Barbey ex E.A.Durand & Barratte) Spalik, Banasiak & Reduron
- Daucus durieua Lange
- Daucus edulis (Lowe) Wojew., Reduron, Banasiak & Spalik
- Daucus elegans (Webb ex Bolle) Spalik, Banasiak & Reduron
- Daucus glaber (Forssk.) Thell.
- Daucus glaberrimus Desf.
- Daucus glochidiatus (Labill.) Fisch., C.A.Mey. & Avé-Lall.
- Daucus gracilis Steinh.
- Daucus guttatus Sm.
- Daucus hochstetteri A.Braun ex Engl.
- Daucus humilis (Lobin & K.H.Schmidt) Rivas Mart., Lousã, J.C.Costa & Maria C.Duarte
- Daucus incognitus (C.Norman) Spalik, Reduron & Banasiak
- Daucus insularis (Parl.) Spalik, Wojew., Banasiak & Reduron
- Daucus involucratus Sm.
- Daucus jordanicus Post
- Daucus junceus (Willk.) Mart.Flores & M.B.Crespo
- Daucus mauritii (Sennen ex Maire) Sennen
- Daucus melananthus (Hochst.) Reduron, Spalik & Banasiak
- Daucus microscias Bornm. & Gauba
- Daucus minusculus Pau ex Font Quer
- Daucus mirabilis (Maire & Pamp.) Reduron, Banasiak & Spalik
- Daucus montanus Humb. & Bonpl. ex Schult.
- Daucus muricatus (L.) L.
- Daucus pedunculatus (Baker f.) Banasiak, Spalik & Reduron
- Daucus pumilus (L.) Hoffmanns. & Link
- Daucus pusillus Michx.
- Daucus reboudii Coss. ex Batt.
- Daucus ribeirensis (K.H.Schmidt & Lobin) Rivas Mart., Lousã, J.C.Costa & Maria C.Duarte
- Daucus rouyi Spalik & Reduron
- Daucus sahariensis Murb.
- Daucus setifolius Desf.
- Daucus setulosus Guss. ex DC.
- Daucus subsessilis Boiss.
- Daucus syrticus Murb.
- Daucus tenuisectus Coss. ex Batt.
- Daucus virgatus (Poir.) Maire
Zobacz też
 | Zobacz kolekcję cytatów o marchwi w Wikicytatach |
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
- ↑ a b c Daucus L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-03-24] .
- ↑ a b c d e f g h David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 278, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ Daucus. [w:] New York Botanical Garden [on-line]. World Flora Online. [dostęp 2019-05-21].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 308. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c Daucus L.. [w:] Flora Mesoamericana [on-line]. Tropicos.org. [dostęp 2019-05-21].
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 69, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c d e f g h i j k Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 130-131.
- ↑ a b c d e She Menglan, Mark F. Watson: Daucus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-21].
- ↑ Genus: Daucus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-05-21].
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 67. ISBN 978-83-925110-5-2.
