Pratityasamutpada
| Zasugerowano, aby zintegrować ten artykuł z artykułem Dwanaście ogniw współzależnego powstawania. Nie opisano powodu propozycji integracji. |
Pratitya-samutpada (sanskryt, pali paticcasamuppāda), buddyjska doktryna współzależnego powstawania, stanowiąca istotną część buddyjskiej metafizyki. Według tej nauki, wspólnej dla wszystkich szkół buddyzmu, zjawiska ciała i umysłu warunkują się nawzajem i istnieją jako współzależna sieć przyczyn i skutków.
W momencie kiedy historyczny Budda Siakjamuni osiągnął oświecenie (bodhi) doświadczył wyzwolenia z kręgu cierpienia oraz wglądu w naturę wszechświata i w naturę czujących istot. Słowo bodhi oznacza “przebudzenie”, a tym, do czego przebudził się Budda, było zrozumienie prawa współzależnego powstawania. Zgodnie z tą doktryną jakieś zjawisko istnieje tylko dlatego, że “istnieją” inne zjawiska w niesamowicie złożonej sieci przyczyn i skutków, która dotyczy przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Ponieważ wszystkie rzeczy są w ten sposób uwarunkowane i nietrwałe, dlatego też nie posiadają żadnej prawdziwej i niezależnej natury, chociaż dla nieprzebudzonego umysłu wydają się prawdziwie istniejącymi. Wszystkie zjawiska są fundamentalnie “puste” (sanskr. Siunjata pali Sunaya) i nie posiadają własnej natury. Ci, którzy postrzegają “rzeczy takimi jakimi są”, odrzucają przywiązanie i lgnięcie, przekształcają pragnienia w mądrość aż w końcu, przekraczając uwarunkowany świat formy, stają się buddami lub arhatami.
Metoda wnioskowania
Jedno istniejąc, stwarza drugie; na skutek powstania jednego, powstaje drugie; nie istnieje jedno, nie powstaje drugie; na skutek ustania jednego, ustaje drugie.
Formuła współzależnego powstawania
Ogólna formuła współzależnego powstawania brzmi:
- Przez niewiedzę (skt. avidyā) są warunkowane formacje karmiczne (skt. samkhārā)
- Przez formacje karmiczne z poprzednich żywotów warunkowana jest odradzająca się świadomość (skt. patisandhi-viññana, ang. relinking or rebirth-consciousness)[1].
- Przez świadomość warunkowane są mentalne i fizyczne zjawiska (skt. nāma-rūpa)
- Przez mentalne i fizyczne zjawiska warunkowanych jest sześć podstaw (skt. salāyatana), to znaczy pięć fizycznych organów zmysłów i świadomość
- Przez sześć podstaw warunkowane jest zmysłowe lub mentalne wrażenie (skt. phassa) zwykle tłumaczone też jako kontakt
- Przez wrażenie jest warunkowane uczucie (skt. vedanā)
- Przez uczucie jest warukowane pragnienie (skt. tanhā)
- Przez pragnienie jest warunkowane przywiązanie (skt. upādāna)
- Przez przywiązanie warunkowany jest proces stawania się (skt. bhava)
- Przez (wytwarzający odrodzenie karmiczny) proces stawania się warunkowane jest odrodzenie (skt. jāti)
- Przez odrodznie warunkowane są starość i śmierć (skt. jarāmarana) oraz smutek, lament, ból, zgryzota i rozpacz. W taki sposób ponownie w przyszłości powstaje to całe cierpienie[2].
Zastosowanie
Zasada współzależnego powstawania znajduje zastosowanie w wyjaśnieniu czterech szlachetnych prawd:
- Dukkha: Istnieje cierpienie. Cierpienie jest nieodłączną częścią życia i można go doświadczyć jako brak satysfakcji, niezadowolenie, nietrwałość.
- Samudaya: Przyczyną cierpienia jest pożądanie (tanha).
- Nirodha: Istnieje koniec cierpienia.
- Marga: Ścieżką, która prowadzi do ustania cierpienia jest ośmioraka szlachetna ścieżka.
Przypisy
- LCCN: sh85106104
- NDL: 00561983
- Britannica: topic/paticca-samuppada