Supraśl

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Supraśl (ujednoznacznienie).

Supraśl

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Supraśl – dom ogrodnika, w oddali supraski monaster
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	białostocki
Gmina	Supraśl
Aglomeracja	białostocka
Burmistrz	Radosław Dobrowolski
Powierzchnia	6 km²
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość	4621[1][2] 812,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 85
Kod pocztowy	16-030
Tablice rejestracyjne	BIA
Położenie na mapie gminy Supraśl Supraśl
Położenie na mapie Polski Supraśl
Położenie na mapie województwa podlaskiego Supraśl
Położenie na mapie powiatu białostockiego Supraśl
53°12′40″N 23°20′15″E/53,211111 23,337500
TERC (TERYT)	2002094
SIMC	0923472
Urząd miejski ul. Piłsudskiego 58 16-030 Supraśl
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Supraśl – miasto w Polsce położone w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Supraśl. Położone jest nad rzeką Supraślą, na Wysoczyźnie Białostockiej, jest otoczone Puszczą Knyszyńską. Leży na obszarze dawnej ekonomii grodzieńskiej^[3]. Zaliczane do aglomeracji białostockiej.

Według danych z 1 stycznia 2018 Supraśl liczył 4621 mieszkańców^[1]. W Supraślu znajduje się siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.

Dzięki walorom ekologicznym miasta, czystości powietrza, brakowi ośrodków przemysłowych, mikroklimatowi oraz znajdującym się w pobliżu Supraśla bogatym złożom borowin, w 1999 Supraśl uzyskał status uzdrowiska^[4].

Supraśl położony był w drugiej połowie XVI wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego^[5].

Powierzchnia

Według danych z 1 stycznia 2013 powierzchnia miasta wynosiła 6 km²^[6].

Historia

W 1501 na uroczysku Suchy Hrud powstał, przeniesiony z Gródka, prawosławny monaster, którego założycielem i głównym fundatorem był wojewoda nowogródzki Aleksander Chodkiewicz, przy późniejszym wsparciu prawosławnego biskupa smoleńskiego Józefa Sołtana. Akta wydane przez królów Aleksandra Jagiellończyka w 1504 i Zygmunta Starego w 1509 potwierdziły prawa i przywileje obejmujące fundację wojewody Chodkiewicza.

Najpierw powstała drewniana cerkiew św. Jana Ewangelisty, a potem refektarz i mnisze pustelnie. Fundatorzy chcąc podnieść znaczenie monasteru zwrócili się z prośbą o błogosławieństwo do samego patriarchy Konstantynopola. W 1505 patriarcha nadaje monasterowi tomos (uroczyste błogosławieństwo z zaleceniami duchowymi). W 1516 wyświęcono cerkiew Błogowieszczeńską. Później budynki monasteru wzbogaciły się o renesansową cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego, której integralną częścią były katakumby. XVI wiek to również okres formowania się wokół monasteru osady.

W XVI wieku monaster stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym ziem ruskich. O jego znaczeniu świadczy fakt, iż w 1582 odwiedził go arcybiskup ochrydzki Gabriel, a w 1590 – patriarcha Jeremiasz II. Zakonnicy zgromadzili m.in. bogatą bibliotekę z cennymi drukami i rękopisami (np. Kodeks supraski z XI-XII w.).

W 1609 mnisi przystąpili do unii brzeskiej (1596), a klasztor w Supraślu stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym unitów. W 1695 uruchomiono przyklasztorną drukarnię, a w 1711 pierwszą we wschodniej Polsce papiernię. Tłoczono tu książki świeckie w języku łacińskim i polskim oraz książki religijne w języku cerkiewnosłowiańskim. Bazylianie zamalowali ruskie freski z XVI wieku i postawili wokół cerkwi nowe budynki.

W 1796 władze pruskie skonfiskowały większość dóbr klasztoru. W 1804 zlikwidowana została drukarnia. W 1807 Supraśl przestał być siedzibą biskupstwa unickiego, po pokoju w Tylży (1807) znalazł się pod zaborem rosyjskim.

Pod koniec XVIII w. w mieście wybudowano synagogę^[7].

Mimo że w I połowie XIX w. Supraśl otrzymał prawa miejskie, to jednak w końcu tegoż stulecia utracił znaczenie na rzecz rozwijającego się Białegostoku.

W 1824 władze rosyjskie przekazały monaster supraski zakonnikom prawosławnym.

W 1834, po wprowadzeniu przez carskie władze ceł na towary sprowadzane z Królestwa Polskiego do Rosji, w Supraślu powstały pierwsze manufaktury sukiennicze, następnie warsztaty tkackie, produkujące głównie na rynek rosyjski.

W latach 60 XIX wieku społeczność żydowska z wydatną pomocą przedsiębiorcy Buchholtza, zbudowała synagogę w pobliżu ul. Zgierskiej (obecnej ul. 11 Listopada)^[8].

W 1875 w sąsiedztwie monasteru zbudowano cerkiew św. Pantelejmona, w 1889 – św. Jana Teologa, a w 1901 – kaplicę św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu w Podsupraślu. W 1910 nastąpiła renowacja szesnastowiecznych fresków (zamalowanych przez bazylianów).

W wyniku działań I wojny światowej w 1915, w obliczu zbliżającego się frontu i wojsk niemieckich, mnisi prawosławni uciekli (jak wielu prawosławnych z terenów ziem polskich) z Supraśla w głąb Rosji (tzw. bieżenstwo), zabierając ze sobą cudowną ikonę Matki Boskiej Supraskiej.

Lata 1918–1924 to dobra koniunktura dla zakładów Supraśla, która kończy się wraz z reformą monetarną w Polsce. W latach kryzysu 1929 -1933 zakłady przemysłowe miasta ograniczają produkcję do kilku miesięcy w roku. W lipcu 1933 roku dochodzi do strajku. Od kul policji ginie 2 robotników, a 5 zostaje rannych^[9].

W okresie międzywojennym władze II Rzeczypospolitej przekazały opuszczony klasztor supraski Kościołowi rzymskokatolickiemu. W 1937 salezjanie zdjęli belki z krzyży na cerkwi św. Jana Teologa.

W połowie września 1939 r. miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie, a następnie, po tygodniu, przez Armię Czerwoną. Sowieci skonfiskowali budynki klasztorne, urządzając w nich koszary. W tym czasie zniszczyli wyposażenie świątyni, a po wybuchu wojny w czerwcu 1941 r. spalili też Pałac Opatów^[10]. W listopadzie 1942 suprascy Żydzi zostali wywiezieni do obozu przejściowego w Białymstoku, skąd trafili do obozu zagłady w Treblince^[11]. Synagogę Niemcy zdewastowali wybuchami granatów, a następnie rozebrali, a z uzyskanego budulca obmurowali budynek żandarmerii^[8]. 23 lipca 1944 r. wojska niemieckie wysadziły w powietrze budynek cerkwi oraz spaliły niemal wszystkie fabryki włókiennicze. 24 lipca 1944 r. Supraśl został zajęty przez pododdziały 283 dywizji strzeleckiej Armii Czerwonej.

W latach 1945–1946 staraniem inż. architekta Władysława Paszkowskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków odcięto wraz z tynkiem i zabezpieczono ocalałe fragmenty malowideł z wnętrza cerkwi. W 1970 roku zrekonstruowano bramę – dzwonnicę klasztoru.

W Polsce Ludowej na gruzach zniszczonych przez niemieckich okupantów zakładów włókienniczych zbudowano zakład meblarski. Uruchomiono również fabrykę kołder i koców. Otwarta zostaje szkoła-pomnik 1000-lecia. W tym czasie istniały w mieście dwie szkoły średnie: Technikum Mechanizacji Rolnictwa (w budynkach klasztoru bazylianów) i Liceum Sztuk Plastycznych (w pałacu Buchholtza). Rozpoczął działanie Dom Dziecka (w przedwojennym sanatorium przeciwgruźliczym). Zbudowano w 1971 roku dom wczasowy przy Alei Niepodległości. W tym też roku otwarto ośrodek wczasów niedzielnych i ośrodek sportów wodnych. Miejscowość stawała się miejscowością o charakterze turystycznym^[12].

W latach 90. XX w. budynki klasztorne zostały przekazane Kościołowi Prawosławnemu. Na terenie monasteru, od 2004 r., mieści się siedziba Akademii Supraskiej.^[13][14]

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego.

Legenda

Legenda głosi, że mnisi z Gródka, po kilkudniowych modłach puścili z biegiem rzeki Supraśl drewniany krzyż z relikwiami, prosząc Bożą Opatrzność, aby zatrzymał się on w miejscu, które będzie najlepiej nadawało się na klasztor. Informację tę można znaleźć na tablicy pamiątkowej przy krzyżu przy ul. Stanisława Konarskiego. Od 2012 roku w dniach 8–9 sierpnia jest organizowana przez Bractwo Cerkiewne Św. Mikołaja i Parafię Prawosławną z Gródka pielgrzymka kajakowa rzeką Supraśl jako nawiązanie do legendy założenia Monasteru.

Demografia

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku miasto zamieszkiwało 2.322 osoby, wśród których 1334 było wyznania rzymskokatolickiego, 364 prawosławnego, 234 ewangelickiego a 390 mojżeszowego. Jednocześnie 1.660 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 145 białoruską, 149 niemiecką, 356 żydowską, 10 litewską, 1 estońską i 1 słowacką. Było tu 267 budynków mieszkalnych^[15].

Według danych z 1 stycznia 2013 miasto miało 4673 mieszkańców^[6].

• Piramida wieku mieszkańców Supraśla w 2014 roku^[1].

Zabytki

• Prawosławny monaster męski Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy Maryi i św. Apostoła Jana Teologa
• Rzymskokatolicki kościół parafialny Świętej Trójcy – neobarokowy, wybudowany w latach 1861–1865.
• Kościół ewangelicko-augsburski – neogotycki, pochodzący z 1870. Obecnie pełni funkcję rzymskokatolickiego kościoła parafialnego pw. NMP Królowej Polski.
• Zespół kaplicy cmentarnej pw. Wszystkich Świętych, składający się z murowanej wieży z pocz. XVIII w. oraz drewnianego korpusu z poł. XIX w., początkowo unicka, po 1839 prawosławna, współcześnie rzymskokatolicka.
• Cmentarz ewangelicki (obecnie rzymskokatolicki) – na cmentarzu dwie wyróżniające się budowle: kaplica grobowa rodziny Buchholtzów, neogotycka, wybudowana w 1904 według projektu arch. Hugo Kudera, oraz kaplica grobowa rodziny Zachertów, wymurowana w 1885 według projektu architekta H. Zydoka.
• Pałac Buchholtzów – obecnie siedziba Liceum Plastycznego im. Artura Grottgera w Supraślu. Secesyjny pałac, siedziba jednej z najsłynniejszych rodzin supraskich fabrykantów, zbudowany w latach 1892–1903. We wnętrzu zachowane polichromie, stolarka, sztukateria i żeliwna secesyjna klatka schodowa. Przy pałacu park przekomponowany na początku XX w. (jedyny przykład secesyjnego ogrodu w województwie podlaskim).
• Dom Ludowy – obecnie sala kinowo-koncertowa. Drewniany modernistyczny budynek wzniesiony w 1934 według projektu architekta Jarosława Giryna.
• Dom Ogrodnika (Stara Karczma, Stara Poczta) – obecnie dom mieszkalny, ul. Konarskiego 3. Drewniany dom, z naczółkowym dachem, zbudowany XVIII/XIX w.
• Dwór Zacherta – klasycystyczny dworek z kolumnowym portykiem wybudowany w połowie XIX w. jako dom miejscowego fabrykanta. Zniszczony, zrekonstruowany w 1988. Obecnie mieści się w nim siedziba Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej.
• Zespół fabryczny Jansena – ob. stołówka i internat Liceum Plastycznego. Wybudowany przed 1866 dom właściciela z zachowaną neoklasycystyczną polichromią. Obok manufaktura włókiennicza zbudowana w 1849. Także: Dom Jansena.
• Kaplica św. Jerzego Zwycięzcy na cmentarzu prawosławnym w Podsupraślu – murowana, wybudowana w 1901.
• Drewniane domy tkaczy (XIX w.), drewniany Domek Ogrodnika

Gospodarka

Przemysł włókienniczy, odzieżowy, drzewny, ceramiczny (rzemiosło) oraz turystyka.

Transport

Komunikacja samochodowa

• droga wojewódzka 676 Porosły – Białystok – Supraśl – Krynki.

Religia

• Kościół Rzymskokatolicki
  • Parafia NMP Królowej Polski
  • Parafia Świętej Trójcy
• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
  • Parafia Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa
  • Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy i św. Jana Teologa; przy monasterze działa Akademia Supraska

Cmentarze

• Cmentarz katolicki w Supraślu
• Cmentarz prawosławny w Supraślu
• Cmentarz ewangelicki w Supraślu
• Cmentarz żydowski w Supraślu

Edukacja

• Przedszkole z Oddziałami Integracyjnymi w Supraślu im. Jana Pawła II,
• Sportowa Szkoła Podstawowa im. Ferdynanda Mareckiego w Supraślu,
• Centrum Edukacji w Supraślu (istniało do 2015 r.),
• Liceum Plastyczne im. Artura Grottgera w Supraślu.

Sport

• Supraślanka Supraśl - klub piłkarski

Życie kulturalne

Od 1996 cyklicznie organizowana jest impreza pt. „UROCZYSKO. Spotkania z naturą i sztuką”, w ramach której corocznie w Supraślu odbywają się Mistrzostwa Świata w Pieczeniu Kiszki i Babki Ziemniaczanej^[16].

Od 2007 w Supraślu organizowany jest Europejski Młodzieżowy Festiwal Muzyczny „Gloria” z repertuarem operowo – operetkowym. Festiwal narodził się z inicjatywy polskiego śpiewaka Aleksandra Teligi i jego małżonki. Główne koncerty odbywały się w ujeżdżalni koni Centrum Edukacji w Supraślu.

W Supraślu nagrywane były niektóre sceny do filmu U Pana Boga za miedzą, a także do serialu TVP Blondynka.

Teatr Wierszalin – zespół teatralny założony w 1991 przez reżysera Piotra Tomaszuka oraz grupę współpracujących z nim aktorów. Siedzibą teatru jest miejscowość Supraśl pod Białymstokiem.

W okresie Wielkanocy (prawosławnej) w monastyrze odbywa się Międzynarodowy Festiwal Dzwonów Cerkiewnych.

Od 2017 roku w mieście odbywa się festiwal Podlasie SlowFest.

Przy monasterze Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy umiejscowione jest prawosławne centrum konferencyjne, ośrodek szkoleniowy i oświatowy - Akademia Supraska.

Collegium Suprasliense chroni i popularyzuje dziedzictwo kulturowe Supraśla, Podlasia oraz Kresów Wschodnich, współuczestniczy w ochronie zabytków i miejsc pamięci narodowej, prowadzi działalność badawczą i wydawniczą.^[17]

Muzea

• Muzeum Ikon w Supraślu
• Muzeum Sztuki Drukienniczej i Papiernictwa^[18]

Części miasta

Podział terytorialny kraju (TERYT) wymienia części miasta: Dębowik i Podsupraśl (do 2011 także Pstrągownia).

Miasta partnerskie

• Balsthal (Szwajcaria) – od 1998 roku,
• Großenkneten (Niemcy) – od 1999 roku,
• Porthcawl (Walia) – od 2001 roku,
• Zgierz (Polska) – od 2001 roku,
• Druskienniki (Litwa) – od 2004 roku.

Zobacz też

• Kopna Góra – mogiła i mauzoleum powstańców listopadowych

Przypisy

Linki zewnętrzne

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Supraśl

• Strona Urzędu miejskiego w Supraślu
• Strona o Supraślu
• Supraśl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 590 .
• Akademia Supraska