Zbąszynek

Ten artykuł od 2008-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Zbąszynek (ujednoznacznienie).

Zbąszynek

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Jedna z ulic w Zbąszynku
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	świebodziński
Gmina	Zbąszynek
Data założenia	1923
Prawa miejskie	1945
Burmistrz	Wiesław Czyczerski
Powierzchnia	3,6 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	5032[1] 1397,8 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 68
Kod pocztowy	66-210
Tablice rejestracyjne	FSW
Położenie na mapie gminy Zbąszynek Zbąszynek
Położenie na mapie Polski Zbąszynek
Położenie na mapie województwa lubuskiego Zbąszynek
Położenie na mapie powiatu świebodzińskiego Zbąszynek
52°14′32″N 15°48′59″E/52,242222 15,816389
TERC (TERYT)	0808064
SIMC	0988649
Urząd miejski Rynek 1 66-210 Zbąszynek
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Zbąszynek (do 1945 niem. Neu Bentschen^[2]) – miasto w województwie lubuskim, tuż przy granicy z województwem wielkopolskim, w powiecie świebodzińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zbąszynek. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa zielonogórskiego. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 5032 mieszkańców^[1]. Zbąszynek leży na obszarze stanowiącym część historycznej Wielkopolski^[3].

Historia

Zbąszynek powstał w latach 1923–1939 jako Neu Bentschen (Nowy Zbąszyń), niemiecka osada i placówka celna, przy stacji granicznej. Wiernie oddaje to serial Szpiedzy w Warszawie – czteroodcinkowy polsko-brytyjski miniserial historyczny produkcji BBC Films i Telewizji Polskiej. W pierwszym odcinku część akcji odbywa się w miejscowości granicznej Neu Bentschen.

Lokalizacja nie obyła się bez trudności, gdyż pierwotna koncepcja budowy stacji w okolicy Dąbrówki Wielkopolskiej została zmieniona na skutek problemów z wykupem gruntów pod zabudowę. Ostatecznie osadę wybudowano na polach wsi Kosieczyn. W okresie międzywojennym stworzono dużą i nowoczesną infrastrukturę kolejową oraz kolonię według koncepcji miasta-ogrodu (projektantem był Friedrich Veil). Neu Bentschen w tym okresie zamieszkiwali w przeważającej większości Niemcy pracujący na kolei. W osadzie istniały dwa kościoły (ewangelicki i katolicki, oba wzniesione w 1929 roku w stylu charakterystycznym dla okresu międzywojennego), drukarnia należąca do Carla Albrechta, dom kultury (Deutsches Haus), szkoła, poczta oraz bank. Administracyjnie kolonia należała do powiatu międzyrzeckiego.

W okresie II wojny światowej istniały w mieście obozy pracy przymusowej, w których pracowały (w różnych okresach) oddziały robocze złożone jeńców sowieckich, francuskich, włoskich, a także Żydzi z łódzkiego Getta. W wyniku fatalnych warunków wielu z przymusowych robotników zmarło z wycieńczenia oraz chorób. Robotnicy przymusowi pracowali głównie przy rozbudowie infrastruktury kolejowej i jej dostosowaniu do obsługi transportów wojennych. Często dochodziło w trakcie tych prac do aktów sabotażu bezlitośnie karanego przez Niemców.

W styczniu 1945 roku mieszkańcy Neu Bentschen i okolicznych wsi ewakuowali się koleją za Odrę. O miasto nie toczyły się walki, więc pozostało niezniszczone (w znikomym stopniu dosięgły go dewastacje oraz szabrownicy, natomiast zostało splądrowane i podpalone przez Armię Czerwoną^[4]) i mogło stanowić jeden z etapów w akcji repatriacyjnej. Od 1945 roku pod przejściową nazwą Nowy Zbąszyń (od 1946 pod obecną nazwą^[5]) już w Polsce, uzyskał prawa miejskie. W latach 1945–1989 dominującą rolę w mieście odgrywała kolej, będąc głównym zakładem pracy i przyczyniając się do wszechstronnego rozwoju infrastruktury miejskiej. W tamtym okresie Zbąszynek był jednym z ważniejszych węzłów kolejowych na trasie Berlin – Warszawa.

Obecnie największym zakładem w okolicy jest koncern IKEA i szereg zakładów kooperujących. W byłej lokomotywowni serwisowane są zespoły trakcyjne Kolei Wielkopolskich, m.in. typu Pesa Elf^[6]. W pobliżu znajduje się rezerwat leśny Kręcki Łęg (pow. 65 ha) oraz wioski Chlastawa z zabytkowym drewnianym kościołem z 1637 roku, Kosieczyn z drewnianym kościołem (według najnowszych^[kiedy?] badań dendrochronologicznych jednym z najstarszych w kraju) datowanym na ok. 1406 rok i dworem z XVII–XVIII wieku oraz Dąbrówka Wielkopolska znana z walki o polskość w okresie międzywojennym i działalności Związku Polaków w Niemczech.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Zbąszynka w 2014 roku^[7].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[8]:

• kościół filialny pod wezwaniem śś. Apostołów Piotra i Pawła, z lat 1929–1930
• zespół kościoła ewangelickiego, ul. Długa 29/30, z lat 1928–1929:
  • kościół, obecnie rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny z 1928 r.
  • dom parafialny, obecnie plebania
  • dawny dom gminy ewangelickiej
  • ogrodzenie murowane, z bramami

inne zabytki:

• dworzec kolejowy z 1923 r.
• Urząd Miasta i Gminy z 1930 r.
• dom kultury w stylu modernistycznym.

Kultura

• Miasto należy do Regionu Kozła kultywującego tradycje ludowe
• Dom Kultury Kolejarz
• Kino Muza
• Biblioteka Miejska w Zbąszynku.

Oświata

• Niepubliczne Przedszkole pod Muchomorkiem
• Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi im. Powstańców Wielkopolskich w Zbąszynku
• Szkoła Podstawowa im. II Armii Wojska Polskiego w Zbąszynku – oddział drugi placówki (dawniej Gimnazjum im. Polskich Olimpijczyków w Zbąszynku)
• Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Zbąszynku (Zespół Szkół Technicznych im. Jana Pawła II w Zbąszynku)

Sport

• Miejski Klub Sportowy „Syrena” Zbąszynek – klub piłkarski założony w 1945 roku i występujący w IV lidze lubuskiej.
• Semafor Zbąszynek – sekcja piłki nożnej, strzelecka i wędkarska
• SPS Strefa Piłki Siatkowej Zbąszynek – sekcja piłki siatkowej dziewcząt i chłopców.
• Zbąszynecka Akademia Piłkarska.

Transport

 Osobny artykuł: Zbąszynek (stacja kolejowa).

Ważny węzeł kolejowy. Linie kolejowe łączą Zbąszynek bezpośrednio z wieloma miastami:

• Zbąszynek – Poznań – Warszawa
• Zbąszynek – Poznań – Bydgoszcz – Gdynia
• Zbąszynek – Świebodzin – Rzepin – Frankfurt nad Odrą – Berlin
• Zbąszynek – Sulechów – Zielona Góra – Nowa Sól
• Zbąszynek – Zbąszyń – Wolsztyn – Leszno
• Zbąszynek – Międzyrzecz – Skwierzyna – Gorzów Wielkopolski.

W pobliżu miasta przebiega droga wojewódzka nr 302 do Nowego Tomyśla.

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego. T. 1. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza „PDN”, 2011, s. 187–190. ISBN 978-83-919914-8-0.

Linki zewnętrzne

• Urząd Miasta Zbąszynek,