Związki rtęcioorganiczne

Związki rtęcioorganiczne – grupa związków metaloorganicznych zawierających w cząsteczce atom rtęci połączony z węglem^[1]. W warunkach normalnych są cieczami (np. dimetylortęć (CH
3)
2Hg) lub ciałami stałymi (np. difenylortęć (C
6H
5)
2Hg), rozpuszczalnymi w wodzie oraz polarnych rozpuszczalnikach organicznych^[2]. Związki rtęcioorganiczne z uwagi na wysoką toksyczność i zdolność bioakumulacji stanowią trwałe zanieczyszczenie środowiska.

Zastosowanie

Związki rtęcioorganiczne dzięki właściwościom grzybobójczym i bakteriobójczym już w małym stężeniu mają zastosowanie jako konserwanty niektórych kosmetyków^[3][4] oraz preparatów w farmacji^[5]. Na skutek licznych incydentów z udziałem rtęci, od lat 70. i 80. XX wieku wiele państw, przede wszystkim rozwiniętych, wydało zalecenia zakazujące produkcji oraz stosowania pestycydów rtęciowych^[6], dalsze ograniczenie emisji rtęci do środowiska związane jest z ratyfikacją Konwencja z Minamaty(inne języki)^[7][8].

Znanymi rtęcioorganicznymi związkami są: metylortęć, etylortęć, octan fenylortęciowy, dimetylortęć, merkurochrom i boran metylortęci – antyseptyki, tiomersal – konserwant w lekach podawanych dożylnie, oraz niektórych szczepionkach^[9], nitromersol – konserwant antytoksyn oraz wybranych szczepionek^[10].

Rtęć stosowana w farmacji w formie np. tiomersalu jest uważana za bezpieczną dla zdrowia, ponieważ jest metabolizowana do etylortęci, która jest usuwana z organizmu w ciągu tygodnia, w odróżnieniu od metylortęci występującej w owocach morza nieraz w znacznej koncentracji z powodu jej bioakumulacji w łańcuchu pokarmowym i udowodnionym naukowo niekorzystnym wpływie na zdrowie^{[11][12][13][9]}.

Zagrożenie

Bezpieczna dawka rtęci spożywanej w pożywieniu została ustalona w 2004 roku przez Połączony Komitet Ekspertów ds. Dodatków do Żywności FAO/WHO(inne języki) na 1,6 μg/kg masy ciała w ciągu doby^{[14][brak potwierdzenia w źródle]}.

Toksyczność rtęci związana jest przede wszystkim z jej postacią chemiczna oraz drogą wnikania do organizmu^[6]. Najczęściej rtęć wnika do organizmu przez układ pokarmowy i drogi oddechowe (w przypadku narażenia zawodowego)^[15].

Nieorganiczne, jak i organiczne związki rtęci mogą ulegać bioakumulacji głównie w nerkach, wątrobie, dalej w mięśniach, układzie nerwowym, tkance tłuszczowej^[16]. Stąd zatrucie związkami rtęcioorganicznymi objawia się m.in. w postaci zaburzeń neurologicznych^[17] (m.in. pobudzenie, zaburzenia snu, zaburzenia pamięci, drżenie mięśni, neuropatie, zaburzenie widzenia, słuchu, mowy)^[18], uszkodzeniu ulegają m.in. nerki, płuca, serce, tarczyca^[19][20], wzrasta ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2^[21] oraz raka jelita grubego^[22], w ciężkich przypadkach dochodzi do śpiączki.

Głównym źródłem rtęci organicznej dla większości społeczeństw są drapieżne ryby morskie(inne języki) (miecznik, gardłosz, tuńczyk, węgorz) i owoce morza (ośmiornice, kraby), kumulujące wysoce szkodliwą metylortęć^[23] oraz wypełnienia amalgamatowe^[24][15].

Otrzymywanie

W przemyśle związki rtęcioorganiczne otrzymywane są przez reakcję chlorków alkiloglinowych z chlorkiem rtęciowym^{[potrzebny przypis]}:

R
2AlCl + 2HgCl
2 → 2RHgCl + AlCl
3

Zobacz też

• rtęcica

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Organomercury Compounds, [w:] Comparative Toxicogenomics Database [online], North Carolina State University  (ang.).